امیراحمدیان: تاجیکستان از تنش با ایران متضرر خواهد شد

هرام امیر احمدیان کارشناس مسائل آسیای میانه و قفقاز در گفت و گو با خبرگزاری خبرآنلاین تنش شکل گرفته بین ایران و تاجیکستان را مورد ارزیابی قرار داده است.

محمد اکبری: در روزهای اخیر فضای متشنجی بین ایران و تاجیکستان در حال شکل گیری است. تاجیکستان مراکز فرهنگی، اموزشی و علمی ایران را در این کشور تعطیل کرده است و مسیر تقابل گونه ای را پیش گرفته است. دو کشور در رابطه با حزب نهضت اسلامی تاجیکستان و حضور دبیر کل آن در ایران تناقضاتی داشته اند که باعث شده است روابط دو کشور به تیرگی گرایش داشته باشد. این در حالی است که عربستان فعالیتهای زیادی را در این کشور شروع کرده و به نظر می رسد سلفی گری و وهابیت می تواند رشد بسیاری در این کشور داشته باشد و خطر رشد آن در بین مردم فارسی زبان متصور است. در این باره با بهرام امیراحمدیان کارشناس مسائل آسیای میانه و قفقاز گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید.

تاجیکستان اقدام به تعطیلی مراکز فرهنگی، آموزشی و علمی ایران در این کشور کرده است و روند تنش آمیزی را با ایران پیش می برد. به نظرتان چرا در روزهای اخیر تنش بین ایران و تاجیکستان افزایش پیدا کرده است و چه روندی برای آینده متصور است؟

تنشی که بین ایران و تاجیکستان پیش امده البته به سالهای قبل بر می گردد که به حمایت ایران از نهضت اسلامی تاجیکستان مربوط است. حمایت ایران از این حزب بزرگنمایی شد و اعتراضاتی شکل گرفت. ایران بر اساس آنچه در قانون اساسی آمده است از جنبشهای اسلامی و غیر اسلامی آزادی بخش حمایت می کند و از این رو کمک ایران به یک حزب اسلامی غیر طبیعی به نظر نمی رسد. اگر یک ساختار سیاسی منسجم و دموکراتیک در یک کشور وجود داشته باشد، حمایت ایران از یک حزب اسلامی برای شکل دادن موازنه ای بین دولت و مردم که یک انقلاب و جنگ داخلی را پشت سر گذاشته است طبیعی می نماید.

ایران یکی از اعضای اصلی هیات صلحی بود که جنگ داخلی تاجیکستان را به صلح و ثبات منتهی کرد و یک بخش مصالحه در تاجیکستان، حزب نهضت اسلامی تاجیکستان بوده است که در تقسیم قدرت سهم داشته است. ایران از چنین جنبشی حمایت می کرد که در جنگ داخلی فضای متعادلی بوجود بیاید.

نقش ایران بسیار مثبت بود، هر چند روسیه نقش ایران را بسیار کم جلوه می داد ولی ایران یک پای ثابت مذاکرات صلح در تاجیکستان بود. بنابراین نقش ایران در ایجاد صلح و پایان دادن به یک جنگ داخلی و برادر کشی بسیار مهم بوده است. ایران این موضوع را رصد می کرد که تقسیم قدرت چه روندی را در این کشور طی می کند. ولی دولت تاجیکستان آرام آرام قدرتی را که به اپوزسیون و جنبش اسلامی داده بود گرفت و آنها را خنثی کرد و این موضوع منجر به این شد که هر گونه فعالیت جنبش های اسلامی محدود شود. نه تنها فعالیت های جنبش بلکه هر گونه تحرک و فعالیت اسلامی، حضور جوانان در مساجد، نام گذاری های اسلامی نیز محدود شد و باعث اعتراضاتی گردید. ایران به عنوان ناظر و عضوی از گروه صلح طبیعی بود که به آن اعتراض داشته باشد، اما تاجیکستان آنرا مسئله داخلی خود قلمداد کرده و این تنش را باعث شده است.

اما در حال حاضر در تاجیکستان جنبشهای افراطی در حال رشد هستند. جنبشهای افراطی که نشات گرفته از داعش و تفکرات سلفی و وهابی هستند. البته دولت تاجیکستان برای سرکوب نیروهای معتدل هم از ابزاری استفاده کرده است که برای نیروهای افراطی استفاده می شود که شاید سناریویی در کار است که حرکت های تروریستی هم به حساب حزب اسلامی تاجیکستان گذاشته شود و به این روش آنرا سرکوب کنند. تمایل زیادی برای سرکوب این حزب وجود داشته است. چون حزب نهضت اسلامی در پارلمان هم توانسته بود کرسی هایی بدست آورد ولی در تقسیم قدرت آن را کنار گذاشتند که در نهایت منجر به از هم پاشیدگی حزب شد و آنرا غیر قانونی اعلام کردند.

ایران موضعی در خصوص این تحولات داشت؟

موضع ایران این بود که این حزب در تاجیکستان بین دولت و جنبش های افراطی وزنه تعادلی بود ولی با حذف آن و تروریست اعلام کردن آن و دستگیری اعضای اصلی و تبعید و زندانی کردن، سایرین، فضای متشنجی پیش گرفته می شود. دبیر کل حزب آقای کبیری بود.  غیر قانونی اعلام کردن حزب و حضور ایشان در ایران همزمان شد و در واقع ایران از ایشان به عنوان رهبر یک حزب استقبال کرده بود. اما  این موضوع منجر به اعتراض شدید رحمان در تاجیکستان شد و آقای رحمان به نظر می رسد که برای قبضه کامل قدرت، این موضوع را بهانه کرد و از طرفی روابطش با ایران را به این سمت برده است. 

روابط ایران با این کشور در گذشته در چه سطحی قرار داشت؟

ایران دو سرمایه گذاری مهم در این کشور کرده است. یکی سد و نیروگاه برق آبی سنگ توده و دیگری در زمانی که هیچ کس در آنجا سرمایه گذاری نمی کرد، تونل 5 کیلومتری خجند به دست ایرانیان ساخته شده است. در ضمن در بخش های مختلفی در مسائل فرهنگی و سیاسی از این کشور حمایت کرده است. کمیته امداد در آنجا فعالیت داشته و برای خانوارهای زیادی ایجاد اشتغال کرده است. در بخش رایزنی فرهنگی فعالیتهای زیادی وجود داشته است. همه اینها موضوعاتی است که از طرف ایران برای تعامل و گسترش مناسبات شکل گرفته است و در حال حاضر تاکید بر تنش از طرف تاجیکستان، به نوعی نمک نشناسی از طرف آنها محسوب می شود.

ملت تاجیکستان و ایران مسئله ای با یکدیگر نداشته و به هم علاقمند هستند. در ایران از مشاهیر و بزرگان تاجیک در مناسبات های مختلف دعوت می شود و در سطح فرهنگستان زبان و ادب فارسی همکاری های زیادی شکل گرفته است و کمک های زیادی به تاجیکستان شده است که روند گسترش تنش می تواند به دو موضوع منجر شود. یکی اینکه در داخل تاجیکستان افراط گرایان رشد خواهند کرد و وزنه ای مانند حزب نهضت اسلامی وجود ندارد و دوم اینکه این روند با مخالفت مردم و نخبگان تاجیکی روبرو خواهد شد. مردم و روشنفکران و اندیشمندان که از فعالیتهای رایزنی ایرانی بهره برده اند، در ایران و مناسبات مختلف حضور داشته اند. از این رو این روند ناسپاسی است که باید در محافل روشنفکری و رسانه ها و هم در کنفرانس ها و مجامع بین المللی باید بخاطر مقابله تاجیکستان در مقابل فعالیتهای فرهنگی ایران تقبیح شود.

عربستان در حال حاضر فعالیت زیادی در تاجیکستان شروع کرده است و به نظر می رسد که در حال گرفتن جای ایران در تاجیکستان است. این چه مسائلی را در رابطه با تربیت سلفی ها و وهابی ها در بین فارس زبان ها بوجود بیاورد؟

باید توجه داشت ما در آنجا کاستی هایی داشتیم و از لحاظ فعالیت فرهنگی فقط بر بعد دینی و مذهبی بیشتر از مسائل تمدنی و فرهنگی توجه کردیم. ولی به هر حال آموزه های شیعی به مذاق حکومتی که همه سنی مذهب هستند خوش نیامده است، ولی کشور رقیب مانند عربستان به راحتی می توانند به آنها نزدیک شوند و با این موضوع که ایران تمایل دارد محور شیعی را گسترش دهد، آنها به عنوان سرزمین وحی، آموزهای وهابی را تبلیغ کنند. وهابی گری چیزی است که در گذشته در آنجا تهدید محسوب می شد ولی در حال حاضر می تواند در فضای مستعد آنجا رشد کند. به نظر می رسد که دعوت از عربستان و اینکه گفته می شود 35 مدرسه آموزش اسلامی در آنجا شکل گیرد، در حقیقت نوعی اسلام سیاسی عربستان در آنجا توسعه پیدا خواهد کرد. آقای رحمان در محافل دینی می تواند ادعا کند که ایرانی ها می خواستند آموزه های شیعی را به ما تحمیل کنند و اکنون تلاش می کنیم با یک کشور سنی مذهب و مرکز وحی در ارتباط باشیم. مراسم بزرگداشت امام اعظم که برای ابوحنیفه برگزار شد به نظر می رسد با کمک کشورهای سنی مذهب ثروتمند بود. از این رو ایران در این مقطع زمانی ابزارهای کمی در دست دارد، ولی مجامع بین المللی و محافل فرهنگی می تواند این مسئله را تقبیح کنند و در محافل روشنفکری تاجیکستان که به ایران گرایش دارند گفته شود. این موضوع می تواند به نارضایتی مخفی در این محافل منجر شود و بصورت مبارزه مدنی بخاطر کاهش سطح روابط دو کشور مطرح شود. باید گفت تاجیکستان در این میان متضرر خواهد شد چرا که سطح روابط ایران با آنها کم بوده و آنها سود بیشتری از این رابطه داشته اند. چرا که سرمایه گذاری هایی از طرف ایران در آنجا شکل گرفته است.

به نظرتان مسیرهای دیپلماتیک باز هست و می توان فضا را تلطیف کرد؟

به نظر می رسد که در این فضای متشنج نیاز نیست عکس العمل سریعی شکل گیرد و البته دستگاه دیپلماسی قدرت و توان این را دارد که تنشها را مدیریت کند و به هر روی در روزهای آینده می تواند تحرکاتی برای این روند شکل گیرد. نگرانی نباید وجود داشته باشد. روابط با این کشور حالتی نیست که تاجیکستان سهم بالایی در مناسبات و تجارت خارجی ایران داشته باشد و از این رو طرف تاجیکی باید به تکاپو بیفتد که موضوع را حل و فصل کند.